سفری اسرارآمیز به جهان رنگ‌ها و فرم‌ها در ضیافت «پیکاسو در تهران» 

هوا و اتمسفر خلوت و آرامش‌بخش عصر تهران در نوروز به کیفیتی خواستنی بود که در تقاطع خیابان کارگر و بلوار کشاورز از راننده تاکسی اینترنتی خواستم توقف کرده تا باقی مسیر را قدم زده و سیر آفاق و انفس کنم.

همه چیز دنیا بهاری بود. سرمستِ بوی فریبنده طبیعت و سکون و خلوتی شهر، به یکباره سیاهه‌ای از ازدحام جمعیت نگاهم را دزدید. جمعیتی که در مقابل موزه هنرهای معاصر مشتاقانه و بی‌دعوت، عصر تعطیلات نوروزی خود را در ضیافتی از جنس رنگ، فرم و خلاقیت اسرارآمیز نابغه‌ای به نام پابلو پیکاسو سر می‌کنند؛ این شیفتگان هنر!

این میزان جمعیت، چند ماه پیش هم در نمایشگاه چشم در چشم نشان دادند که اگر پای اثر با کیفیت هنری در میان باشد، پای کارند و مشتاق! درختان تازه جوانه‌زده محیط بیرونی موزه خنکای سایه را بر سر جماعت گسترده است، صف بازدیدکنندگان را بی‌نوبت طی می‌کنم و در مقابل در ورودی مدیرروابط عمومی موزه هنرهای معاصر را پیدا کرده و پس از خوش و بش‌های معمول مرا به داخل موزه و بعد از گیت بازرسی هدایت می‌کند. از او می‌خواهم به کار خود برسد تا در شلوغی جمعیت هنردوست و دستکارهای خالق اثر باشکوه گرونیکا غرق شوم.

روی دیوار ورودی، پوستری بزرگ از چهره‌ ژرف‌اندیش پیکاسو با عنوان «پیکاسو در تهران» به چشم می‌خورد. یکی از مراجعان، زنی جوان می‌گوید: «انتظار کشیدن در این حیاط پر از شکوفه، خودش بخشی از تجربه است!»

پس از عبور از گیت‌های الکترونیک، بازدیدکنندگان به لابی موزه وارد می‌شوند. در این فضا، نخستین اتفاقی که در راهرو دوار موزه مرا به جهان پیکاسو هدایت می‌کند چند حجم با فرم کوبیسم شبیه به انسان و یا موجودی دوپاست؛ اثری با گرایش پیکاسو برای ادای دین به پیکاسو! کارمندان موزه با لباس‌های متحدالشکل به سوالات پاسخ می‌دهند. مردی میانسال با عینک ته‌استکانی نقشه را بررسی می‌کند و به خود می‌گوید: «از کجا شروع کنیم از بخش کوبیسم…؟» او ناخواسته با چیدمان هدفمند برگزارکننده وارد بخش هنر گاوبازی می‌شود. 

یکی از بخش‌های برجسته این نمایشگاه، مجموعه «تروماکیا» یا «هنر گاوبازی» است که شامل ۲۶ قطعه آکواتینت بوده و یکی از آثار شاخص این هنرمند به شمار می‌رود. مجموعۀ «تروماکیا» یا «هنر گاوبازی» مجموعه نفیسی شامل ۲۶ قطعه اثر آکواتینت (چاپ آکواتِنت یا چاپ تیزابی سایه‌دار یا چاپ آب مرکبی یک شیوه چاپ دستی از خانواده چاپ فلزی) است که با ۲۶۱ ادیشن ساخته شده و در موزه‌های بزرگ دنیا همچون موزه هنرهای مدرن نیویورک MoMA موما نیز نگهداری می‌شود. در این نمایشگاه، ۱۲ اثر از این مجموعه ارائه شده که بازتابی از نگاه خاص پیکاسو به هنر تجسمی و موضوعات فرهنگی اسپانیا است. 

معجزه اسرارآمیز گرونیکا

ازدحام جمعیت از کیفیت حظ کامل بی‌بهره‌ام می‌کند اما مگر می‌شود در تالار اصلی به تماشای گرونیکای باشکوه و پر رمز و راز غرق نشد؟ سمت راست گرونیکا و در ضلع اصلی گالری فیلمی در باب خلق گرونیکا در حال پخش است. تاریکی تحت تاثیر گرونیکاست. اینجا نور نیست ولی روشن است. روی دیوارهای این بخش، طرح‌های کوبیسمی پیکاسو با استفاده از پروژکتورهای هوشمند به صورت متحرک نمایش داده می‌شوند. قلب نمایشگاه، سالنی بزرگ است که تابلوی مشهور گرونیکا (نسخه چاپی در ابعاد اصلی) در آن جای گرفته است. نور قرمز و سایه‌های خشن، فضایی از هراس و اندوه را بازسازی کرده‌اند. پای تابلو، توضیحات مفصلی درباره تاثیر جنگ داخلی اسپانیا بر خلق این اثر به دو زبان نوشته شده است. زوجی مسن دست در دست هم، بی‌حرکت به تابلو خیره شده‌اند. مرد با صدایی لرزان می‌گوید: «این تابلو، درد مشترک همه انسان‌هاست… حتی پس از نیم‌ قرن.»

از جادوی گرونیکا رها نشده، گرفتار «بوبن و بچه‌اش» می‌شوم که دختر جوانی با هیجان فریاد می‌زند: «وای خدای من، خارق‌العاده است!» 

در این بخش، طرح‌های اولیه پیکاسو از دفترچه‌های شخصی‌اش و مجسمه‌های کوچک او نمایش داده شده‌اند. میزهای شیشه‌ای، مداد و جوهر او را از فرآیند خلق آثار معروفش روایت می‌کنند. دختربچه‌ای با مادرش ایستاده و پرسشگرانه می‌پرسد: «مامان، این نقاشی‌شو روی کاغذ کاهی کشیده؟ چقدر زمخته!» مادر با خنده پاسخ می‌دهد: «همین خط‌های شکسته و زمخت دنیا را عوض کرد عزیزم!» 

خروجی نمایشگاه به فروشگاه کوچکی می‌رسد که پر از محصولات هنری و فرهنگی مختلف است. حضور جمعیت در فضای هنری غنیمت است اما این سلفی‌های یادگاری کوچک و بزرگ و ریز و درشت کاملا روند تهیه گزارش را مختل می‌کند. هنگام خروج، گیج و ویج هضم آنچه که دیده بودم سودای ذهنم بود که مدیر روابط عمومی موزه هنرهای معاصر تهران مرا به سمت رضا دبیری‌نژاد، سرپرست موزه هنرهای معاصر تهران و مشاور موزه‌های معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هدایت می‌کند. به محض اینکه او را مشغول به صحبت با فردی می‌بینم، مدت زمانی برای جمع‌بندی وقت خریده و نقطه نظرات بازدیدکنندگان را جمع‌آوری می‌کنم. 

پیکاسو در تهران به روایت مردم 

ترانه دمساز، ۲۲ ساله، مشغول به فعالیت در تئاتر و دانشجوی طراحی گفت: «ای کاش بخشی می‌گذاشتند که بازدیدکنندگان بتوانند آثار خود را با الهام از پیکاسو خلق کنند. اینجا فقط تماشاچی بودیم، نه مشارکت‌کننده.» 

مهناز قباخلو، ۵۵ ساله و خانه‌دار واکنشی سرشار از احساسات نشان داده و گفت: «من هنر مدرن را نمی‌فهمم، اما وقتی مقابل گرونیکا ایستادم، اشکم درآمد. انگار فریاد انسان‌ها را از تابلو می‌شنیدم. حتی اگر مفهومش را کامل درک نکنم، قلبم آن را حس می‌کند.» 

آرش برزگر عکاس که ۲۷ سال سن داشت، تاکید کرد: «نورپردازی نمایشگاه بی‌نظیر بود. هر تابلو مثل یک صحنه تئاتر نورپردازی شده بود. انگار پیکاسو خودش اینجا ایستاده و راهنمایی‌مان می‌کرد!» 

سارا تفرشی، ۲۸ ساله، هنرمند و نقاش درباره آنچه تحت عنوان نمایشگاه «پیکاسو در تهران» دیده بود، گفت: «اولین باری است که آثار اصلی پیکاسو را از نزدیک می‌بینم. رنگ‌ها و خطوط در تابلوی «دوشیزگان آوینیون» آنقدر زنده بودند که گویا همین حالا خلق شده‌اند! این نمایشگاه به من ثابت کرد که هنر می‌تواند مرزها را بشکند و تهران را به پاریس وصل کند.» 

امیرحسین، ۱۹ ساله، دانشجوی هنر نیز درباره تابلو گرونیکا با بیانی احساسی گفت: «گرونیکای پیکاسو مرا به گریه انداخت. باید فیلمی که پخش شده را بارها و بارها دید.  تازه فهمیدم در گرونیکا چه اتفاقی افتاده، نمی‌دانستم این همه درد در آن پنهان شده است. اینجا کلاس درس زنده‌ای بود که هر تابلو یک فصل از تاریخ هنر مدرن را روایت می‌کرد.» 

خانم معماری ۳۵ ساله نیز از تجربه بی‌نظیر خود گفت: «مجسمه‌های پیکاسو برایم غیرمنتظره بود. نحوه ترکیب اشیای روزمره با هنر، الهام‌بخش پروژه‌های جدیدم شد.» 

اما در این میان تعدادی نیز نقطه نظرات انتقادی داشتند؛ علیرضا کردبچه، ۴۵ ساله که خود را همکار رسانه‌ای ما معرفی می‌کند و مشغول به حرفه روزنامه‌نگاری است، از انبوه جمعیت و بازدیدکنندگان انتقاد می‌کند و می‌گوید: «متأسفانه جمعیت آنقدر زیاد بود که نمی‌شد آرام یک نقاشی را تماشا کرد. مدیریت زمانبندی بلیت‌ها ضعیف بود. چرا از ظرفیت مجازی برای فروش بلیت زماندار استفاده نکردند؟ این شلوغی تجربه هنری را نابود کرد.» 

لیلا موسوی، ۵۰ ساله، استاد دانشگاه و مدرس هنر نیز گفت: «توضیحات آثار بیش از حد ساده بودند. جای تحلیل‌های عمیق درباره تأثیر جنگ جهانی بر آثار پیکاسو خالی بود. این نمایشگاه فقط برای عموم طراحی شده بود، نه برای حرفه‌ای‌ها.» 

جوان ۳۰ ساله‌ای که شغلش برنامه‌نویسی است، بیان کرد: «چرا از تکنولوژی کمک نگرفتند؟ مثلاً با اسکن QR کد می‌شد به ویدیوهای تفسیری دسترسی داشت.»

مردی ۶۰ساله بازنشسته که با دختر جوان خود برای بازدید آمده، از امکانات رفاهی مثل نیمکت کافی گلایه داشت و گفت: «دو ساعت ایستادن برای من که زانودرد دارم، عذاب بود. مگر می‌شود هنر را با خستگی تجربه کرد؟» 

به نظر می‌رسید که سرپرست موزه هنرهای معاصر تهران مدتی است که به انتظارم ایستاده است. چاره‌ای ندارم تا به سراغش رفته و کار را تمام کنم. 

پیکاسو در تهران و رکوردهایی که شکست

موزه هنرهای معاصر تهران در واپسین روزهای سال ۱۴۰۳ میزبان نمایشگاهی با آثار بدیع و بی‌نظیر از هنرمند و مجسمه‌ساز بزرگ هنر مدرن جهان پابلو پیکاسو بود. در این نمایشگاه بیش از ۶۰ اثر از این هنرمند به نمایش عموم در آمد که به گفته مسئولین برگزارکننده این رویداد هنری، چیزی حدود ۳۰ اثر از آن برای نخستین مرتبه از گنجینه نفیس موزه هنرهای معاصر خارج شده و به معرض تماشای عموم قرار گرفته است.

رضا دبیری‌نژاد، سرپرست موزه هنرهای معاصر و مشاور موزه‌های معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در گفت‌وگو با خبرگزاری میزان از رکورد بی‌سابقه بازدیدکنندگان این نمایشگاه در ایام نوروز خبر داد و گفت: روزانه بین ۴۷۰۰ تا ۵ هزار نفر از این نمایشگاه بازدید می‌کنند، در حالی که پیش‌ از این حداکثر بازدید روزانه به ۳ هزار نفر می‌رسید. در مجموع نیز بیش از ۳۰ هزار نفر (تا ۸ فروردین ماه) از نمایشگاه بازدید کرده‌اند که رکوردی قابل توجه محسوب می‌شود. 

دبیری‌نژاد با اشاره به اشتیاق بازدیدکنندگان بیان کرد: مخاطبان با تمرکز بالا متون نمایشگاه را مطالعه می‌کنند، فیلم‌ها را پیگیری می‌کنند و حتی درخواست دسترسی به فیلم و بروشورهای آثار نمایش داده‌شده را دارند. این استقبال، نشان‌دهنده جذب مخاطبان خاص و ارتقای سطح تعامل آنان با هنر است. 

وی همچنین به تفاوت بازخورد نمایشگاه پیکاسو با رویدادهای پیشین اشاره و تأکید کرد: برند هنرمندانی مانند پیکاسو، مخاطبان هدفمند را جذب می‌کند. بازدیدکنندگان خود به تبلیغ نمایشگاه می‌پردازند و این موج زنجیره‌وار، تأثیرگذاری رویداد را افزایش داده است. 

لزوم بازنگری در سیاست‌گذاری بهای بلیت موزه‌ها

دبیری‌نژاد با اشاره به مصوبه هیئت وزیران برای تعرفه بلیت موزه‌های دولتی گفت: قیمت بلیت موزه‌های درجه یک ۳۰ هزار تومان و برای دانشجویان نصف این مبلغ است، اما در نمایشگاه‌های ویژه مانند نمایشگاه پیکاسو، باید سیاست‌گذاری جداگانه‌ای برای تعیین قیمت بلیت انجام شود. 

وی هزینه بلیت بازدیدکنندگان خارجی این نمایشگاه را ۲۵۰ هزار تومان اعلام کرد. 

سرپرست موزه هنرهای معاصر در پایان تأکید کرد: در هفته دوم نوروز، نمایشگاه پیکاسو نه تنها رکورد بازدید این موزه، بلکه رکورد کلی نمایشگاه‌های موزه‌ای کشور را نیز شکست.

انتهای پیام/